Καστανέα1 (Καστάνια)

Βρίσκεται 28 χλμ. ΒΔ από το Γύθειο, σε υψ. 780μ., στις νοτιοανατολικές πλαγιές του Ταΰγετου, πολύ κοντά στα σύνορα με τη Μεσσηνία. Λίγο ψηλότερα και 5χλμ. δυτικά της, βρίσκεται το Μοναστήρι της Παναγιάς της Γιάτρισσας. Οι Μανιάτες την ονόμαζαν Καστάνιτσα για να τη ξεχωρίζουν από τη Καστάνια, που βρίσκεται κοντά στη Μηλιά στην Έξω Μάνη (Μεσσηνιακή) του Δήμου Λεύκτρου. Γνωστή ακόμα ως Καστάνιτζα ή Μικρή Καστάνια. Ο οικισμός βρίσκεται στο σύνορο τριών επαρχιών: Λακεδαίμονος, Γυθείου και Οιτύλου. Σύμφωνα με τον κατάλογο του Charles Hopf στα 1467 εμφανίζεται ως Καστράνιτζα1 και την κατέχουν Βενετοί. Ο οικισμός κατά το Γ. Καψάλη ταυτίζεται με την Castagna που αναφέρεται σε βενετική πηγή του 1480, αλλά ο Κ. Κόμης2 διαφωνεί και αναφέρει συγκεκριμένους λόγους ότι πρόκειται για τη Καστάνια της καπετανίας Μηλιάς, του σημερινού Ν. Μεσσηνίας.

Η Καστάνιτσα, εκτός από τη γνωστή μάχη του 1780, απαντάται κατά χρονολογική σειρά στο ποίημα του Ν. Νηφάκη το 1798, στο περιηγητικό κείμενο του W. M. Leake το 1805 ως Kastanitza, στην Etat το 1813 ως Castaji micri, District du Capitaine Miglia και στη στατιστική της Exped Scient. το 1829 ως Καστάνιτζα.

Είναι ορεινό χωριό, στη νότια οροσειρά του Ταΰγετου υψόμετρο 750-800μ. τριγυρινά του χωριά: Πολυτζάραβος, Μηλιά, Σελεγούδι, Άρνα, Κοτσατίνα (σ. Σπαρτιά).

Χτισμένη σε θέση, από φυσική οχυρότητα, πλεονεκτικότερη των άλλων χωριών της περιοχής, στα σύνορα της Έξω Μάνης-Τουρκομπαρδούνιας, ήταν ο «κλειδοκράτορας της ανυπότακτης Μάνης και ο άγρυπνος ένοπλος φρουρός της, στις κινήσεις των άγριων τουρκομπαρδουνιωτών.

Την τραγουδάει ο Ν. Νηφάκος:«Μπροστά είν' η Καστάνιτζα, στις μάχες ξακουσμένηκαι στην Τουρκίαν ακούεται, ας είν' και μεθυσμένη3».

Την καμαρώνει ο λαός, αναφερόμενος σ’ εκείνα τα δύστυχα χρόνια της σκλαβιάς του Γένους:«Πάρε μπαρούτ’ απ’ τη Στροντζάκαι βόλια απ’ την Άρνακαι παλλικάρια διαλεχτά απ’ τη μικρή Καστάνια».

Αλλά, αν το γειτονικό της κάστρο της Μπαρδούνιας πρωτοχτίστηκε από τους βυζαντινούς, το πιο πιθανό είναι και αυτό της Καστράνιτζας να χτίστηκε από τους ίδιους και για τους ίδιους λόγους. Προχωρημένο βέβαια σα θέση ψηλά στον Ταΰγετο, η φρουρά του θα είχε προβλήματα με τους απείθαρχους και σκληρούς πολεμιστές, τους Σλάβους (Μηλιγγούς). Χτισμένο στην κορυφή του λόφου, στην πλαγιά του οποίου βρίσκεται η σημερινή Καστάνια -ερείπιο τώρα σωροί πέτρες κι άλλες που έχουν κυλήσει γύρω στις απότομες πλευρές από τη μια μέσα στις πέτρες βρήκαμε και κομμάτια μικρά κεραμίδια, μερικά απ' αυτά είναι από πήλινα αντικείμενα επίσης εμφανή είναι τα ίχνη καστροτειχοδομής4.

Στο κάστρο τούτο, αναφέρεται από όλους τους ιστορικούς, κατέφυγε ο Κορκόντυλος Κλάδας στη μάχη που έδωσε με τους τούρκους τον Απρίλη του 1481. Και τότε είναι που πρέπει να καταστράφηκε συθέμελα σχεδόν -δεν εξηγείται αλλιώς η τέλεια ερείπωσή του μόλις μπήκαν οι, μαινόμενοι, τούρκοι, και αν απόμεινε τίποτα του το απόκαμε ο χρόνος.

Λοιπόν, για να επανέλθω στο όνομα της σημερινής Καστανιάς -πότε— και από ποιους χτίστηκε:Πιστεύω, το κάστρο το έχτισαν οι βυζαντινοί κάπου στην εποχή του εποικισμού και μετά, της περιοχής από τους μηλιγγούς και κάπου κοντά στο κάστρο, δημιουργήθηκε ένας μικροοικισμός, στην αρχή, όπου έμεναν οι οικογένειες της φρουράς και όλο μαζί (κάστρο και οικισμός) ονομάστηκε Καστράνιτζα5. Έτσι το αρχικό Καστράνιτζα έγινε με αλλεπάλληλες παραφθορές Καστάνιτζα και τέλος Καστάνια.

Η παλιά Καστάνια -όπως τη λένε οι σημερινοί κάτοικοι- η Καστράνιτζα δηλαδή, ο οικισμός του κάστρου, μάλλον βρισκόταν κάτω χαμηλά, στο ανατολικό μέρος. Οι λόγοι είναι ευνόητοι για να προστατεύεται, αλλά κυρίως να μην φαίνεται από τους πειρατές που θα μπαινόβγαιναν στον Λακωνικό κόλπο6. Καταστράφηκε μάλλον και αυτή μαζί με το κάστρο όπως και όλα τα χωριά της Μάνης ως απάνω στον Ταΰγετο από τους τούρκους σαν αντίποινα, πού κυνήγαγαν τον Κλάδα και τους Μανιάτες επαναστάτες. Της Καστράνιτζας ή Καστάνιτζας τώρα δεν υπάρχει δείγμα, παλιότερα μόνο είχαν βρεθεί κομμάτια κεραμίδια στο σημείο εκείνο (πού αναφέρω παραπάνω).

Η Καστάνιτζα ή Καστάνια ανέβηκε παραπάνω από την παλιά προκλητικά περίοπτη από τα γύρω χωριά και από το λακωνικό πέλαγο, μάλλον την έχτισαν οι παλιοί κάτοικοί της όταν αυτοί ξαναγύρισαν από τις σπηλιές και τα κορφοβούνια του Ταΰγετου, αφού διώξανε από τον τόπο τον εχθρό και δεν ξαναπατήθηκε από τον τούρκο ως τα 1780.

Από την εποχή της Βενετοκρατίας (1684-1715) η Καστάνια - χωριό της περιοχής Μπαρδούνιας της επαρχίας Μονεμβασίας του Regno della Morea είχε τον ιδιαίτερο καπετάνιο της, «που τον εκλέγαν οι κάτοικοί της και που αυτός αποφάσιζε για πόλεμο, λάβαινε μέρος στις τοπικές συνελεύσεις και άλλες γενικά σοβαρές υποθέσεις της Μάνης».

Εξακολουθεί να έχει δικό της καπετάνιο και μετά το 1715, περίοδο της β' τουρκοκρατίας παρά το γεγονός πως για τη Μπαρδούνια πάρθηκαν τα ιδιαίτερα εκείνα, όπως ειπώθηκε, μέτρα από την τούρκικη διοίκηση, για την προφύλαξη της τουρκοκρατούμενης Λακεδαίμονας από τις επιθέσεις και επιδρομές των Μανιατών. και αποτελεί πλέον τον προμαχώνα (ισχυρότατο και απλησίαστο) για την είσοδο στην Έξω Μάνη, από τη μεριά της (τούρκο) Μπαρδούνιας.

«Για τούτο και είχε γίνει το άσυλο κάθε τουρκομάχου Κλέφτη και κάθε κυνηγημένου από τον αλλόθρησκο καταχτητή χριστιανού».

Παραπομπές1. Από το βιβλίο της Μαρίας Δρογκάρη «Παναγιώταρος Βενετσανάκης, ο απροσκύνητος κλέφτης του Ταΰγετου», εκδόσεις «γράμματα», Αθήνα 1982.2. Κώστας Κόμης, «Πληθυσμός και οικισμοί της Μάνης, 15ος - 19ος αιώνας», εκδόσεις Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, Ιωάννινα 1995, σελ. 296.3. Μαρίας Δρογκάρη, ό.π. «Ξακουσμένη»: από την Πολιορκία και τον Χαλασμό των ηρωικών Κλεφτών Βενετσανάκηδων και Κολοκοτρωναίων «μεθυσμένη»: τότε τα καλύτερα χωράφια της ήταν αμπελώνες. Βλ. Σ. Κουγέας «Μανιάτικα Ιστορικά Στιχουργήματα...»4. Μαρίας Δρογκάρη, ό.π. Και παρακάτω χαμηλότερά του, ένας χώρος αμφιθεατρικός τεράστιος τουλάχιστο για κορυφή λόφου, με επίσης τεράστια σκηνή-πλατεία, θέατρο αναντίρρητα με αρχιτέκτονά του όμως την ίδια τη Φύση και με εκπληκτική ακουστική. Στο «θέατρο» αυτό σχεδόν στο κέντρο του σώζονται θεμέλια μικρού κτίσματος, με πέτρες ίδιες με εκείνες του Κάστρου.5. Μαρίας Δρογκάρη, ό.π. Σλάβικα ή κατάληξη -nizza σημαίνει χώρος (συνήθως κατοικημένος) γύρω ή κοντά σε κάτι σημαντικό.6. Μαρίας Δρογκάρη, ό.π. Ενώ ο οικισμός του Κάστρου της Μπαρδούνιας βρισκόταν μέσα στο Κάστρο στο βράχο επάνω, όπου υπήρχε και καλλιεργήσιμος χώρος! Πού να ζύγωνε πειρατής ή όποιος άλλος εχθρός...