ΙΣΤΟΡΙΑ ΔΗΜΟΥ ΣΜΥΝΟΥΣ

Μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης στη περιοχή εγκαταστάθηκαν εξισλαμισθέντες Αρβανίτες από την Αρκαδία. Οι Μανιάτες όμως κατά το 15ο αιώνα σε πολλές ευκαιρίες έδιωξαν τους Τουρκαλβανούς, όπως στην επανάσταση του Κροκόδειλου Κλαδά1 το 1479, αλλά και μεταγενέστερα. Στη Βενετσιάνικη κατοχή του Μοριά η επαρχία της Μπαρδούνιας, αριθμούσε 16 κατοικημένες κώμες, 3 γκρεμισμένες2, κανένα Μοναστήρι, 440 φαμίλιες, 1.726 ανθρώπινες ψυχές και 325.440 στρέμματα (Σάθας: Τουρκοκρατούμενη Ελλάς )

Με τη τελική αποχώρηση των Ενετών και την ανακατάληψη της Πελοποννήσου από τους Οθωμανούς το 1715, ο μέγας βεζύρης Δαμάδ Αγάς Κιουμουρτζής, εγκατέστησε εκεί Αλβανούς μουσουλμάνους3. Αυτοί αποτελούσαν την εμπροσθοφυλακή του Τουρκικού στρατού σε τυχόν επιθέσεις εναντίον της Μάνης, αλλά και ανασταλτικό παράγοντα για τις επιθέσεις των Μανιατών στη περιοχή της Τουρκοκρατούμενης Λακωνίας.

Οι Αλβανοί αυτοί ονομάστηκαν Τουρκοβαρδουνιώτες ή Τουρκομπαρδουνιώτες και δημιούργησαν σημαντική ανθελληνική εστία, ενώ διακρίθηκαν για τη θηριωδία τους κατά των χριστιανών Ελλήνων της Λακωνίας. Κέντρο των τουρκομπαρδουνιωτών αρχικά, ήταν το απόρθητο κάστρο της Μπαρδούνιας. Αργότερα, το κέντρο τους μεταφέρθηκε στους Γοράνους και στην Κουρτσούνα, όπου και οι οχυρότεροι πύργοι των διασημότερων της εποχής τουρκομπαρδουνιωτών Μουσάγα4 και Ρουμπή5, που πήραν και τον ανώτατο τίτλο-αξίωμα «Ζαμπαρδούνιας».

Τα χωριά της δυτικής πλευράς του Σμήνους κατοικούνταν μόνο από Έλληνες και ποτέ δεν κτίστηκε τουρκοβαρδουνιώτικος πύργος. Σε κάθε χωριό της ανατολικής πλευράς που το κατοικούσαν μόνο Τουρκοβαρδουνιώτες ή Τουρκοβαρδουνιώτες και Χριστιανοί Έλληνες, ανάμεικτα, είχε ένα ή περισσότερους οχυρούς πύργους με κανόνια και τον αγά του. Η ανώτερη διοικητική αρχή της περιοχής ήταν ο αρχιαγάς, που λεγόταν Ζαβαρδούνιας ή Ζαμπαρδούνιας. Η οργανωμένη αυτή πολεμική δύναμη6 υπολογιζόταν σε 2.500 εμπειροπόλεμους πολεμιστές, οχυρωμένους σε 48 δυνατούς πύργους, που μερικοί τους ανεβάζουν σε 68 ή ακόμα και σε 80.

Και οι τρεις όμως ομάδες των χωριών της περιοχής, έζησαν κάτω από ιδιότυπες συνθήκες μιας αέναης πάλης, μιας πάλης που ανέδειξε ηρωικές μορφές τόσο ανδρικές, όσο και γυναικείες.

Από τους έλληνες κατοίκους των «μανιάτικων» χωριών της περιοχής της Μπαρδούνιας, ονομαστότεροι, ιδίως από το 17697 και ως μετά την Επανάσταση του 1821, ήταν οι Βενετσανάκηδες, τους οποίους το 1830 βρίσκουμε να είναι ακόμη η ηγετική οικογένεια της Καστάνιτσας. Αλλά αδιαμφισβήτητη, απ' όλους ανεξαιρέτως τους ιστορικούς «πρώτη μεγάλη πατριωτική φυσιογνωμία της Μπαρδούνιας8» του 18ου αιώνα ήταν ο καπετάνιος της Καστάνιας «περιβόητος Κλέφτης του Μοριά9», Παναγιώταρος Βενετσανάκης.

Οι Βενετσανάκηδες ήταν η πρώτη οικογένεια της περιοχής, όσο ζούσε ο Παναγιώταρος, αλλά μετά τον χαλασμό του το 1780, αναδείχτηκε ο καπετάν Ζαχαριάς στη Λακεδαίμονα και στην Πελοπόννησο. Μετά τους δυο αυτούς Πρωτοκλέφτες που ξεπερνούσαν τα όρια της Λακωνίας, ακολουθούσαν οι Γιατράκηδες Γοράνων – Κουρτσούνας - Άρνας.

Στις αρχές του 1821, με τέχνασμα10 των Μανιατών, αποχώρησαν από τη περιοχή και κατέφυγαν στη Τρίπολη και στη Μονεμβασιά. Στο Βαλτέτσι γνώρισαν τη ταπείνωση. Αναμετρήθηκαν11 με τους παλιούς τους γείτονες, τους Μανιάτες, όπου ο Ρουμπής, ο πιο εμπειροπόλεμος Τούρκος στρατιωτικός έπαθε σωστή πανωλεθρία. Πολεμήθηκαν αδιάκοπα και το τέλος τους ήλθε ολοκληρωτικά τον Σεπτέμβρη του 1821, μετά την άλωση της Τριπολιτσάς οπότε και εξαφανίστηκαν.

Στη μάχη του Πολυαράβου12 έλαβαν μέρος τόσο οι κάτοικοι των Μανιάτικων χωριών της Βαρδούνιας, όσο και άλλοι πολεμιστές από τα Βαρδουνοχώρια, όπως και σε άλλες μάχες του αγώνα του 1821.

Κατά τη διάρκεια της βενετοκρατίας (1685-1715) μεμονωμένα μέλη της Έξω Μάνης, αλλά και κάποιοι ισχυροί των νότιων και δυτικών περιοχών του Πασσαβά επέκτειναν τις οικονομικές δραστηριότητές τους στη Μπαρδούνια. Έχουν διασωθεί αρκετά στοιχεία για ορισμένα πρόσωπα που ασκούσαν οικονομικές πράξεις στο Πασσαβά και στη Μπαρδούνια, στις αρχές του 18ου αιώνα. Ενδεικτικά αναφέρουμε13:

1. Tο Pietro Bozzis, που αναφέρεται ως ενοικιαστής δύο νερόμυλων στον ποταμό της Μπαρδούνιας (1669-1703), ενώ το 1703 ενοικίασε μεγάλη έκταση γης στη Μπαρδούνια και στο Πασσαβά.

2. Ο Pietro Adramachi da Chielefa, στις 30 Απριλίου 1704, ενοικίασε ένα νερόμυλο και το επόμενο έτος τις ετήσιες προσόδους των χωριών Cochina Luria, Murtia και Guglianica.

3. Ο Gligori Chiriaculachi da Chielefa, υπήρξε ενοικιαστής της δεκάτης διαφόρων χωριών της περιοχής μεταξύ των οποίων Cergia προς 47 ρεάλια14, το 1705 Cochina Luria e Guglianica προς 82 ρεάλια.

4. Ο Panagioti Ceracari το 1700, ενοικιαστής της δεκάτης διαφόρων χωριών της περιοχής μεταξύ των οποίων το Selegudi προς 57 ρεάλια.

5. ο Kavalier Doma Malevri το 1699-1703 ενοικιαστής των προσόδων στο Selegudi προς 6 ρεάλια.

6. Ο Capitan (αργότερα Kavalier) Steffano Malevri da Chielefa το 1704 ενοικιαστής των προσόδων του χωριού Ceria προς 25 ρεάλια, το 1705 ενοικιαστής της δεκάτης του χωριού Maltzina προς 40 ρεάλια.

7. Ο Toma Petropulachi ενοικιαστής της δεκάτης των χωριών Arcondico (1701), Cochina Luria e Guglianica (1702), Selegudi (1703).

8. Ο Giorgo Zanachi Todorachi da Caglasi το 1704, ενοικιαστής των προσόδων του χωριού Ceria προς 26 ρεάλια.

9. Ο Dima Zanetachi το 1700 ενοικιαστής της δεκάτης των χωριών San Nicolo και Bardugna, προς 120 ρεάλια.

Παραπομπές

1. Απόστολος Β. Δασκαλάκης, «Η Μάνη και η Οθωμανική αυτοκρατορία 1453-1821», Αθήνα 1923, επανέκδοση ‘’Πελασγός’’, Αθήνα 2001.

2. Απόστολος Δασκαλάκης, ό.π. σελ. 149.

3. Δ. Μέξης, «Η Μάνη» σελ. 226-227,

4. Μούσα Αγάς ή Μουσά Μπαρδούνιας διάσημος για την παλικαριά του και για την ομορφιά του. (Α. Φραντζής «Επιτομή της Ιστορίας της Αναγεννηθείσης Ελλάδος» - Από του 1715-1835, Αθήνα 1839 και Γεράσιμος Καψάλης «Η Βαρδούνια και οι Τουρκοβαρδουνιώτες», «Πελοποννησιακά» Τόμος Β' Αθήνα 1957)·

5. Διάσημος για την στρατιωτική του άξια (αναγνωριζόταν ως ο καλύτερος τούρκος αξιωματικός στο Μοριά) και για την πολεμική του δράση εναντίον των Κλεφτών. Άλλοι διάσημοι αγάδες της Μπαρδούνιας ήταν οι: Ζαλούμης, Καραμέρος, Χοντρολιάς. (Α. Φραντζής-Γ. Καψάλης).

6. Γ. Καψάλης ό.π. σελ. 124 και Λ. Φιλήμων «Ιστορικόν Δοκίμιον....»

7. Χρονιά των «Ορλωφικών».

8. Γ. Καψάλης, ό.π.

9. Α. Φραντζής, ό.π.

10. Ανάργυρος Κουτσιλιέρης «Ιστορία της Μάνης», Αθήνα 1996, σελ. 464

11. Ανάργυρος Κουτσιλιέρης ό.π. σελ. 486

12. Πέτρος Γ. Καρακασώνης, «Ιστορία της τριημέρου μάχης του Πολυαράβου», Αθήνα 1929.

13. Κώστας Κόμης, «Πληθυσμός και οικισμοί της Μάνης, 15ος - 19ος αιώνας», εκδόσεις Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, Ιωάννινα 1995, σελ. 99 – 106.

14. Τα ρεάλια (reali) των βενετικών πηγών είναι τα γρόσια.