Μανιάτικα Χωριά

Βαρδούνια ή Μπαρδούνια κατέληξε να ονομάζεται ολόκληρη η περιοχή γύρω από το κάστρο της Βαρδούνιας ή Μπαρδούνιας. Το σύνορο στην περιοχή των Μπαρδουνοχωρίων μεταξύ Μάνης και Οθωμανικής αυτοκρατορίας ήταν πάντοτε το ποτάμι της Μπαρδούνιας ή ο Σμήνος των αρχαίων. Πλησίον της Μέλισσας βρίσκεται της "στάρας" το γεφύρι, όπου σώζεται το τούρκικο φυλάκιο στην ανατολική πλευρά του ποταμιού. Έξω από την Μάνη, αλλά στα σύνορά της, για φοβέρα, τοποθετήθηκαν από τους Τούρκους, ανάμεσα σε Έλληνες χριστιανούς, ως αφεντικά τους, οι φοβεροί εξισλαμισθέντες Αλβανοί της Αρκαδίας.

Όμως τα χωριά που ανήκαν στην Μάνη ποτέ οι πρόγονοί μας δεν τα κατέταξαν με τα υπόλοιπα Μπαρδουνοχώρια1. Αυτή η συνολική ονομασία για όλα τα χωριά της περιοχής συντελέσθηκε μετά την απελευθέρωση του 1821. Άλλοτε καταγράφονται εκτός Μάνης και άλλοτε εντός, τόσο σε χάρτες, όσο και σε καταστάσεις απογραφών, βενετσάνικων ή άλλων. Σε χάρτη του Ιωάννου Β. Πατσουράκου του 19262, είναι σημειωμένα εντός της Μάνης, μετά την επέκταση των ορίων της το 1680.

Τα αναφέρει ο Νικήτας Νηφάκης3 σαν βορινά χωρία της Μηλιάς και όχι ως Μπαρδουνοχώρια, στην έμμετρη «Ιστορία της Μάνης όλης», στίχοι 101-108:«…Ετούτα είναι της Μηλιάς τα δυτικά χωρία,τα άλλα είναι βορεινά στη μεσιανή μερία.Μπροστά είν' η Καστάνιτζα4, στις μάχες ξακουσμένηκαι στην Τουρκίαν ακούεται, ας είν' και μεθυσμένη.Το Σελεγούδι το πτωχό, τα Κόκκινα Λουρία,ο Άγιος Νικόλαος και άλλα δυο χωρίαΜαλτζίνα λέγεται το εν, Αρχοντικόν το άλλοκαι έως εδώ σώνονται, δεν είναι πλέον άλλο.»

Στην Μάνη ανήκουν μόνο αυτά τα 6 χωριά στα οποία ποτέ δεν χτίστηκε τουρκομπαρδουνιώτικος πύργος, αλλά ούτε κατοίκησε σ' αυτά αγάς5 (τουρκομπαρδουνιώτης), αλλά μόνον Έλληνες.

Ο Γ. Καψάλης6, αναλύει τα λίγα και μπερδεμένα στοιχεία για τους αγάδες της περιοχής και γράφει:«…Ατυχώς και τα ιστορικά τούτα σημειώματα δεν είναι απαλλαγμένα από μερικές ελλείψεις και ανακρίβειες. Έτσι λ.χ. στη Μ. Ελ. Εγκυκλοπαίδεια αναγράφεται, πως μετά την κατάληψη της Τριπολιτσάς (23 Σεπτεμβρίου 1821) εκρήμνισε τους πύργους του στα Βαρδουνοχώρια Άγιο Νικόλα, Αρχοντικό, Καστάνια, Μαλιτσίνα κλπ., αλλ’ ούτε ο Ρουμπής, ούτε κανένας άλλος Τουρκοβαρδουνιώτης αγάς, είχε ποτέ πύργο στα Βαρδουνοχώρια εκείνα».

Ο Γ. Καψάλης (αλλά και μεταγενέστεροι συγγραφείς) εντάσσει τα έξι αυτά χωριά, που είναι γνωστά ως «μανιάτικα»7, στη γεωγραφική περιοχή της Μπαρδούνιας. Παράλληλα όμως διευκρινίζει ότι υπάγονταν στην Έξω Μάνη.

Συγκεκριμένα αναφέρει8:«Τα χωριά της «Δώθε Ρίζας» του τ. Δήμου Μελιτίνης (Καστάνια, Σελεγούδι, Αγιονικόλας, Κόκκινα Λουριά, Μαλτσίνα, Αρχοντικό), που τα κατοικούσαν Έλληνες μόνον, φαίνεται πως πολύ ενωρίς είχαν αποχωρισθή από τη Βαρδούνια και είχαν ενωθή με την Έξω Μάνη, όπως μαρτυρεί και το ποίημα του Νηφάκου (στίχοι 81-87).

Στη σελ. 117 συνεχίζει: «Προτού όμως ν’ ασχοληθούμε με τους αγάδες των Τουρκοβαρδουνιωτών, όταν άρχισε ο ιερός μας ασγώνας, θα μνημονεύσουμε τα Βαρδουνοχώρια, των οποίων ο πληθυσμός ήταν αγνός ελληνικός και ανήκαν στην Έξω Μάνη, αμέσως μετά το 1715, ίσως, που εγκατασταθήκανε στη Βαρδούνια οι μωαμεθανοί Αλβανοί (Τουρκοβαρδουνιώτες), όπως μαρτυρεί και το σατυρικό ποίημα του Νικήτα Νηφάκου, που είναι μια χωρογραφία της Μάνης. Τα Μανιάτικα τούτα Βαρδουνοχώρια είναι τα ακόλουθα…..».

Τα Μπαρδουνοχώρια των τουρκομπαρδουνιωτών (στα οποία κατοικούσαν και έλληνες) με τους οχυρωμένους τουρκομπαρδουνιώτικους πύργους τους, ήταν9: «Άρνα10, Κοτσατίνα (σήμερα Σπαρτιά), Τσέρια (σ. Αγία Μαρίνα), Ζελίνα (σ. Μελιτίνη), Ρόζοβα (σ. Λεμονιά), Στροντζά11 (σ. Προσήλιο), Πρίτσα Πάνω και Κάτω (σ. Παλιόβρυση), Κουρτσούνα (σ. Βασιλική), Γοράνοι, Ποταμιά, Λιαντίνα, Βίγλα, Λεβέτσοβα (σ. Κροκεές), Δαφνί, Λυκοβουνό, Ασήμι, Τάραψα (σ. Βασιλάκι), Πετρίνα, Παλαβίνα. Λόγιου, Αλαΐμπεη.

Όλα τα Μπαρδουνοχώρια κατά τον Γ. Δ. Καψάλη (Μεγ. Ελλ. Εγκυκλ. τόμ. ΙΖ΄, σελ. 512) είναι τα εξής: Καστάνια, Σελεγούδι, Ποτάμι, Παλιά Μπαρδούνια (ή Μποσινέϊκα), Τσεσφίνα (Δεσφίνα), Άγιος Νικόλαος, Κόκκινα Λουριά, Μαλιτσίνα (Μέλισσα), Αρχοντικό, Κάστρο της Μπαρδούνιας (αυτό επί τουρκοκρατίας κυρίως το κατείχαν οι Μπαρδουνιώτες Τουρκαλβανοί), Σίνα, Στροντζά (Προσήλιον), Ρόζοβα (Λεμονιά), Ζελίνα (Μελιτίνη), Τσέρια (Αγία Μαρίνα), Άρνα, Κοτσατίνα (Σπαρτιά), Γόλα (μονή από Έλληνες μοναχούς), Γοράνοι, Πυλοβίτσα (Πολοβίτσα), Κουρτσούνα (Βασιλική), Λιαντίνα, Ποταμιά, Πρίτσα (Παλαιόβρυση), Τάραψα, Πετρίνα. Μετά το 1821 δεν έμεινε ούτε ένας Τουρκαλβανός. Το 1835 ανήκαν στους δήμους Μελιτίνης και Φελίας, και εν μέρει στων Κροκεών. Από το 1912 χωρίσθηκαν σε κοινότητες και από το 1998 άλλα ανήκουν στον δήμο Σμήνους και άλλα στον δήμο Φάριδος.

Τα χωριά αυτά που καταγράφονται ως ελεύθερα, αποτέλεσαν τη προφυλακή της Μάνης, ενώ είχαν σημαντική συμμετοχή και στον αγώνα κατά της Τουρκοκρατίας. Σήμερα υπάγονται στο Δήμο Σμήνους και τα παρουσιάζουμε στην ιστοσελίδα της Μάνης επειδή αποτελούν τμήμα της Μάνης.

Παραπομπές1. Ο Γεράσιμος Καψάλης, σελ. 93, αναφέρει ως σύνορο της Βαρδούνιας με την ανατολική Μάνη, τη ράχη της Παλοβάς, στη περιφέρεια του τ. Δήμου Μαλευρίου.2. «Ηθογραφικά της Μάνης», Ιωάννου Β. Πατσουράκου, έκδοση 1910, επανέκδοση από εκδόσεις «Αδούλωτη Μάνη», Αθήνα 2002.3. «Η Μάνη και ο Μανιάτης Ποιητής Νικήτας Νηφάκος», Πάνου Ν. Παναγιωτούνη, Εκδόσεις «Το Ελληνικό Βιβλίο».4. Βλέπε και Κεφάλαιο «Καστάνια». Το χωριό - Καπετανία του Παναγιώταρου και παλιότερα, στα 1481 για ένα μικρό διάστημα «επαναστατικό κέντρο» (Δ. Μέξης) του Κορκόντυλου Κλαδά (βλέπε Κεφ. «Ιστορική Αναδρομή - Πρώτο ελληνικό απελευθερωτικό κίνημα»).5. Αυτά «φαίνεται πως πολύ ενωρίς είχαν αποχωρισθεί από τη Βαρδούνια και είχαν ενωθεί με την Έξω Μάνη» Γ. Καψάλης, ό.π.6. Γ. Καψάλη, όπ. σελ. 123, σημ. 27. Κώστας Κόμης, «Πληθυσμός και οικισμοί της Μάνης, 15ος - 19ος αιώνας», εκδόσεις Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, Ιωάννινα 1995, σελ. 296, 400 – 402.8. Γ. Καψάλη, ό.π. σελ. 111, σημ. 1.9. Α. Φραντζής «Επιτομή της Ιστορίας της Αναγεννηθείσης Ελλάδος» - Από του 1715-1835, Αθήνα 1839 και Γ. Καψάλης «Η Βαρδούνια....» (ο οποίος διασταύρωσε με την στοματική παράδοση τον Α. Φραντζή).10. Στην οποία Άρνα, κατά τον W. Leak «Travels in the Morea», υπήρχαν 5 πύργοι και ενενήντα σπίτια, τούρκικα, ελληνικά, ένας πύργος και τριάντα σπίτια.11. W. Leak: 3 πύργοι και εβδομήντα σπίτια όλα τούρκικα.